گزارش کارآموزی اصلاح بذر،ایستگاه تحقیقات و اصلاح نهال و بذر استان گلستان(گرگان)در 35 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

فصل اول

معرفی سازمان: 2

مختصات مركز تحقیقات گرگان: 2

فصل دوم

گندم. 4

اصلاح گندم. 6

جو (Hordeum volgarel): 8

جو در استان گلستان: 9

زراعت ذرت شیرین.. 9

زراعت ذرت دانه‌ای: 11

ذرت علوفه‌ای.. 14

زراعت سورگوم Shorghum Vulgar: 16

منشاء سورگوم: 18

زراعت ارزن دم روباهی.. 21

شبدر برسیم.. 22

كلزا 23

سویا: 24

زراعت گوجه‌فرنگی: 25

زراعت هندوانه: 27

زراعت خیار. 29

زراعت كدو. 31

فصل سوم

فعالیت‌های انجام شده. 34

گردآوری مطالب: 37

 


معرفی سازمان:

مركز تحقیقات اصلاح نهال و بذر، همان‌طور كه از اسم آن پیداست، اصلاح رقم‌های مختلف است، یعنی مقایسه ارقام مختلف و رسیدن به یك نتیجه‌ای كه كدام رقم بهتر است كه این مقایسه هم در طرح‌های بهزراعی، مثل مقایسه فاصله ردیف‌ها، فاصله بوته‌ها، عمق كاشت و ... و معرفی یك رقم برتر به كشاورز و یا وارد كردن ارقام مختلف از مراكز تحقیقاتی بین‌المللی و آزمایش كردن آنها در مناطق مختلف تا ببینند آیا این رقم برای كشت در منطقه موردنظر مناسب است یا نه؟

فعالیت دوم آن، اصلاح بذر و یا همان بهنژادی، یعنی اینكه یك رقم كه مقاومت خوبی دارد، ولی عملكرد خوبی ندارد، را با یك رقم كه عملكرد خوبی دارد، تلاقی دهند و هیبرید بدست می‌آورند تا رقم را اصلاح كنند و آن رقم را بعد از سال‌ها تلاش به كشاورز معرفی كنند.
مختصات مركز تحقیقات گرگان:

مركز تحقیقات گرگان كه محل اصلی آن در داخل شهر گرگان است، بعد از فلكه پمپ بنزین (میدان معلم) واقع است. دارای ایستگاهی است كه این ایستگاه، ایستگاه تحقیقات اصلاح نهال و بذر است و در سال 1337 تاسیس شده است و وسعت آن حدود 37 هكتار و در 6 كیلومتری شمال گرگان واقع است.

موقعیت ایستگاه در 54 درجه و 20 دقیقه طول شرقی، در 46 درجه با 55 دقیقه عرض شمالی است كه با 6 متر ارتفاع از سطح دریا، با متوسط بارندگی سالانه حدود 400-450 میلیمتر، بسیاری از تحقیقات بهنژادی و بهزراعی غلات، دانه‌های روغنی، ذرت، حبوبات،‌ گیاهان علوفه‌ای، مبارزه با آفات و بیماری‌ها، تغییر عناصر غذایی در خاك و گیاه و آماده‌سازی بستر بذر و كنترل گواهی بذر و ... انجام می‌شود.

همچنین دارای تعدادی ماشین‌آلات از جمله كمباین، تراكتور، گاوآهن، دیسك، دستگاه بوجار و ... و همچنین دارای 2 چاه آب و سیستم آبیاری ویل‌مو می‌باشد؛ دارای چندین انبار ژرم‌پلاسم است كه مواد ژنتیكی در آنجا نگهداری می‌شود.

 

 

 

 

فصل دوم

 

 

 

 

 
گندم

گندم متعلق به تیره Poacea و زیرتیره Pooidea و جنس Triticum و گونه زراعی T.aestivum می‌باشد.

مرحل نمو گندم:


    مرحله‌ جوانه‌زنی
    ظهور گیاهك
    مرحله پنجه‌زنی
    طویل شدن ساقه
    مرحله آبستنی
    مرحله ظهور خوشه
    مرحله گرده‌افشانی
    مرحله شیری شدن دانه
    مرحله خمیری شدن دانه

10. مرحله رسیدن كامل دانه گندم


تقسیم‌بندی گندم:

الف) تقسم‌بندی ژنتیكی:           

    گندم‌های دیپلوئید
    گندم‌های تتراپلوئید
    گندم‌های هگزاپلوئید

ب) تقسیم‌بندی تجاری:


    گندم قرمز سخت زمستانه
    گندم قرمز سخت بهاره
    گندم قرمز نرم زمستانه
    گندم سفید
    گندم دوروم
    گندم قرمز دوروم


ج) تقسیم‌بندی زراعی:

    گندم‌های بومی
    گندم‌های اصلاح‌شده

گندم‌های اصلاح شده، دو دسته‌اند:

    گندم‌های داخلی
    گندم‌های هیبرید

برخی از مهمترین گندم‌های هیبرید كه در استان گلستان كشت می‌گردند، عبارتند از:

پاستور، اترك، تجن، زاگرس

مصرف كود:

ازت:       120-70 كیلوگرم در هكتار ازت خالص

فسفره:    120-70 كیلوگرم در هكتار (p2o5)

پتاسیم:   70-50 كیلوگرم در هكتار (k2o)

زمان كاشت:

گندم آبی پاییزه در مناطق معتدله، از مهرماه تا آبان‌ماه

گندم آبی پاییزه در مناطق نیمه گرمسیر،‌ از اواسط آبان تا اواسط آذر

گندم دیم پاییزه در مناطق معتدله،‌ از اواسط اسفند تا اواسط فروردین

گندم دیم پاییزه در مناطق نیمه گرمسیر،‌ از اواسط بهمن تا اواسط اسفند

میزان مصرف بذر:

ارقامی كه بیش از 5 پنجه تولید می‌كنند: 120-110 كیلوگرم در هكتار

ارقامی كه كمتر از 2 پنجه تولید می‌كنند: 180-150 كیلوگرم در هكتار

در زراعت دیم:              90-65                  كیلوگرم در هكتار

با استفاده از ردیف‌كار:                140-130                كیلوگرم در هكتار

روش سنتی:                          220-180               كیلوگرم در هكتار

روش كاشت گندم:

    كرتی (سنتی)
    خطی (مكانیزه)

آبیاری گندم:

گندم از زمان كاشت تا برداشت، به 4 تا 8 هزار مترمكعب رطوبت نیازمند است. در روش كشت كرتی، آبیاری به صورت غرقابی و در روش خطی، آبیاری به صورت نشتی انجام می‌شود.

 

علف‌های هرز:

یولاف وحشی، چاودار كوهی، جوموشی، علف خونی، گندمك، شلمی، خارشتر، خرفه و ... .

برداشت گندم:

گندم را معمولاً 1 تا 2 هفته بعد از رسیدگی فیزیولوژیكی و زمانی كه رطوبت دانه آن به 15-14 درصد رسیده باشد، برداشت می‌نمایند.

در برداشت سنتی، معمولاً گندم با رطوبت بیش از 20% برداشت می‌شود.
اصلاح گندم

برای اصلاح گندم از روش‌های مختلف اینتروداكشن، هیبریداسیون، موتاسیون و سلكسیون استفاده می‌شود.

خزانه كراسینگ بلوك:

پدر و مادرهای دارای صفات مطلوب در این خزانه موجود است.

هیبریداسیون:

گرده یكی را به ماده دیگری انتقال دادن.

2 خط را پاییز و 2 خط را اواخر آذرماه می‌كارند. علت این امر، آماده‌پذیری برای گرده می‌باشد، به خاطر اینكه ممكن است از دست ما دربرود.

انتخاب لاین:

یكسری از لاین‌ها وجود دارند كه مقاوم هستند و عملكرد خوبی نداشته، آنها را در خزانه كشت با لاین‌های پرمحصول و كم‌مقاومت دو رگ می‌زنند. هدف از این كار، ایجاد لاین‌هایی كه به بیماری مقاوم و عملكرد بالا داشته باشند، می‌باشد كه این كار 12 سال بطور می‌انجامد.

برای اصلاح گندم، هر لاین روی دو پشته و در 2 تاریخ كاشت می‌كارند. چون والدین را بتوان با هم هیبرید نمود كه هدف از این كار، دنبال كردن عملكرد بالا و مقاومت به بیماری است. بعد بر روی آنها، پاكت می‌زنیم. پس از برداشت، دانه‌ها را جدا و در نسل F1 ارزیابی می‌كنیم.

 

نسل F1:

از تلاقی دو والد بذر هیبرید در سال بعد بوته، نسل F1كشت می‌شود كه دارای 50درصد خصوصیات پدری و 50 درصد خصوصیات مادری است. در این نسل، بوته‌ها هم شكل (uniform) هستند.

در نسل اولِ دو ژن، مقاومت و عملكرد را با هم تلاقی دادیم B?A ، اگر نیاز به یك ژن دیگر داشته باشیم، مثلاً برای سپتوریوز، این را كراس سوم می‌گویند، یعنی تری‌وی‌كراس و اگر دو نسل F1 را با هم تلاقی دهیم، یعنی ?F1 ?F1، A?B?C?D كه آن را دابل‌كراس می‌گویند. F1 كه نفر سوم به آن وارد می‌شود، والد پدری است.

Interodaction

در این روش، یكسری از لاین‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. تعداد زیادی لاین از كشورهای مكزیك به صورت دوخطی با شاهد منطقه (تجن) مورد بررسی قرار می‌دهند و آن لاین‌های ارزیابی شده در آزمایشات پیشرفته‌تر می‌رود.

xxx هتروزیس در گندم خیلی كم است.

نسل F2:

تفرق صفات است و دارای تنوع است، یعنی بعضی كوتاه و بعضی بلند هستند. هرچه از این نسل به طرف جلو پیش می‌رویم، تنوع كمتر می‌شود. در F2، بوته‌هایی را انتخاب می‌كنیم كه پنجه خوب، خوشه یكنواخت و محكم و بوته‌های كوتاه‌تری داشته باشند. بیشترین تنوع ژنتیكی در نسل دوم است و تا نسل F6 به یكنواختی می‌رسند. پس از این‌كه یكنواختی در نسل مشاهده شد، آنها را به عنوان لاین انتخاب و در آزمایش مقایسه عملكرد مقدماتی قرار می‌دهیم.

نسل F7: در آزمایشات سازگاری، ناحیه‌ای، عملكرد و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد (تا 12 سال).

لاین:

بیشترین خلوص رادارد، یعنی خصوصیات آن تثبیت می‌شود. روش اصلاح در ایستگاه گرگان، روش بالك تغییر یافته می‌باشد كه در نسل F2 بوته انتخاب می‌شود و پس از كوبیدن بوته‌ها، بذور مربوطه به هر شماره با هم با لك می‌شود، از نسل F3 تا نسل F5، از هر شماره در مزرعه تعداد 20-15 خوشه به صورت بالك با هم برداشت می‌شود و در نسل F6، از بین هر شماره، تعداد 10 خوشه به صورت جداگانه برداشت می‌شود.
جو (Hordeum volgarel):

جو متعلق به جنس Hordeum L. با تعداد كروموزوم 2n=14 است. بهترین اراضی برای كشت جو، خاك‌های لومی و رسی با زهكشی مناسب می‌باشد. pH مناسب برای آن، 8-8/6 می‌باشد.

تقسیم‌بندی‌های جو:

    از نظر فصل كاشت

الف)     جوهای پاییزه             ب)      جوهای بهاره

    آرایش گل‌آذین:

الف)     جوهای شش ردیفه       ب)      جوهای دوردیفه د)       جوهای نامنظم

    خصوصیات دانه:

الف)     جوهای پوشش‌دار         ب)      جوهای لخت

كود:

كودهای ازته، برای جوهای پاییزه، 120-20 كیلوگرم در هكتار و برای جوهای بهاره كه به مصرف صنایع تخمیری می‌رسند، 80-0 كیلوگرم در هكتار توصیه می‌شود. میزان مصرف فسفر 60-50 كیلوگرم (p2o5) و میزان مصرف پتاس بین 120-80 كیلوگرم در هكتار می‌باشد.

مقدار بذر:

در جوهای آبی و در ارقام پاییزه بین 220-180 كیلوگرم در هكتار و در ارقام بهاره، بین 180-160 كیلوگرم در هكتار است. در جوهای دیم، میزان مصرف بذر، 80-65 كیلوگرم در هكتار می‌باشد.

 

زمان برداشت:

زمان برداشت جو، معمولاً یك هفته قبل از برداشت گندم است. در زمان برداشت، معمولاً رطوبت دانه به حدود 15% می‌رسد.
جو در استان گلستان:

استان گلستان، به عنوان یكی از مهمترین و مستعدترین استان‌های كشور در تولید محصول جو معرفی و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.

بررسی اولیه منابع و امكانات، نه تنها معرف استعداد استان در تهیه تامین جو مورد نیاز سطح استان بوده، بلكه فراتر از آن، در سایه یك برنامه‌ریزی اصولی می‌توان انتظار داشت كه نقش قابل توجهی را در تامین جو مورد نیاز سایر استان‌ها را ایفا نماید. از كل اراضی استان، سالیانه به‌طور متوسط، 70-65 هزار هكتار به كشت جو اختصاص می‌یابد.

در طول برنامه، عملكرد هكتار با جایگزینی ارقام اصلاح و انجام عملیات بهزراعی شده از متوسط عملكرد 1370 كیلوگرم درسال زراعی 80-79، به 1930 كیلوگرم در سال زراعی 83-82 رسیده است كه سطح كاشت جو در سال 84-83، برابر با 65000 هكتار و تولید آن، برابر با 130000 تن می‌باشد.
زراعت ذرت شیرین

ذرت شیرین تحت نام علمی zea mays var.sacharata شناخته می‌شود كه یك تغییر یافته ژنتیكی از ذرت معمولی است كه با انجام جهش در كروموزوم شماره 4 بوجود می‌آید. این تغییر باعث تجمع قندها و پلی‌ساكاریدهای محلول در آندوسپرم دانه است. مهم‌ترین تولیدكنندگان آن آمریكا، ژاپن، كانادا، فرانسه و تایوان است. از نظر ارزش غذایی برای صنایع تبدیلی كنسروسازی و منجمدكردن بعد از گوجه‌فرنگی، مقام دوم و برای مصرف تازه‌خواری، مقام ششم را در كشورهای صنعتی دارد. ارزش اقتصادی آن در آمریكا، سالانه حدود 146118000 دلار برآورد شده است با متوسط 2393 دلار در هكتار. از ذرت شیرین به صورت كباب‌پز، آب‌پز، كنسروشده و فریزشده استفاده می‌شود. طول دوره رشد در بهاره، 85-80 روز و در تابستانه، 77-73 روز می‌باشد.

نوع رقم:

KSC 403

میزان بذر مصرفی:

20 كیلوگرم در هكتار

الگوی كاشت:

فاصله بین خطوط كاشت، 75 سانتیمتر، فاصله بوته روی ردیف 20 سانتیمتر و عمق كاشت، 5-3 سانتیمتر.

عملیات آماده‌سازی زمین:

شخم نیمه‌عمق یا عمیق، دیسك و تسطیح زمین با مكاله.

عملكرد:

در كشت بهاره، 14-12 تن در هكتار و در كشت تابستانه، 10-8 تن در هكتار.

آبیاری:

آبیاری ذرت شیرین در سال‌های معمولی، 4-3 نوبت آبیاری است. به غیر از آبیاری، تهیه بستر و در سال‌های خشك، تا 6 نوبت آبیاری است. همان‌طور كه در مورد تمام ذرت‌ها گفته می‌شود، آبیاری ذرت در مرحله جوانه‌زنی، مرحله طویل‌شدن ساقه، پیدایش گل نر، پیدایش گل ماده، تشكیل دانه و مرحله شیری شدن دانه ادامه یابد و از یك هفته قبل از برداشت، قطع شود.

كود مورد نیاز:

300 كیلوگرم فسفات آمونیوم، 400 كیلوگرم اوره در 3 مرحله به صورت سرك قبل از كاشت، 6-5 برگی و قبل از تاسل‌دهی و 100 كیلوگرم پتاس.

 علف‌های هرز و نحوه كنترل آن:

سوروف، قیاق، تاج خروس، چایر، گاوپنبه و اویاسلام. نحوه مبارزه با علف‌های هرز ذرت شیرین به این صورت است:

لاسو: 3-5/1 پیش رویشی برای پهن برگان و گراس‌های یكساله؛

بلادكس: پیش رویشی 4 كیلوگرم در هكتار برای پهن برگان و گراس‌های یكساله؛

ارادیكان: پیش‌ كشتی 7-5 كیلوگرم و با خاك مخلوط شود؛

آفات مهم ذرت شیرین و نحوه مبارزه با آنها:

اگروتیس، سزامیا، پروانه ساقه‌خوار ذرت، شته و پرندگان.

مبارزه زراعی:

از بین بردن بقایای علف‌های هرز و یخ آب زمستانه.

مبارزه شیمیایی:

سموم آوانت و دانتیل و لاروین + نواكرون، برای سزامیا، پیروستا و برای اگروتیس، از طعمه مسموم (1 كیلوگرم سوین در 50 لیتر آب روی مقدار 100 كیلوگرم سبوس) و برای شته از سم پریمور 5/0 در هزار.

بیماری‌های مهم ذرت شیرین و نحوه مبارزه با آنها:

سیاهك معمولی ذرت Ustilago Maydis در مورد این بیماری، كنترل بیماری به این صورت است كه در خاك‌های آلوده نباید دو سال ذرت كشت شوند. جمع‌آوری گیاهان آلوده قبل از تركیدن گال‌ها و سوزاندن آنها، عدم استفاده از كودهای دامی و گیاهی آلوده، مصرف نكردن كودهای حیوانی و كود مایع قبل از كاشت و ضدعفونی بذر.
زراعت ذرت دانه‌ای:

نوع رقم:

هیبرید سینگل‌كراس 704 كه این نوع رقم دیررس می‌باشد كه طول دوره رشد آن 135-125 روز است و متوسط عملكرد آن در هر هكتار، 10-8 تن است. صفر فیزیولوژیك حداقل 15 درجه سانتیگراد است.

تاریخ كاشت:

بهاره، نیمه اول اردیبهشت (دهم) و تابستانه، نیمه اول تیرماه (دهم تا بیستم تیرماه).

مقدار بذر:

20 كیلوگرم در هكتار.

تراكم مناسب:

75000 بوته در هكتار (20-18×75cm).

روش كشت:

با دستگاه ردیف‌كار ذرت، فاصله خطوط 75 سانتیمتر فاصله بین بوته‌ها روی خط 20 سانتیمتر، عمق كاشت 5 سانتیمتر است، به دلیل این كه مطمئن‌‌تر است و در 3 سانتیمتر ممكن است رطوبت كم شود.

عملیات آماده‌سازی زمین:

شامل شخم‌زدن، دیسك، كودپاشی و بعد یك دیسك دیگر روی آن می‌زنیم تا خوب با خاك مخلوط شود.

نحوه و میزان مصرف كود:

بر اساس تجزیه خاك به گیاه، 400 كیلوگرم اوره، 300 كیلوگرم فسفات آمونیوم می‌دهیم كه فسفر قبل از كاشت به زمین داده می‌شود. كود ازت قبل از كاشت و بقیه را در سه مرحله به صورت سرك به زمین داده می‌شود و عناصر میكرو را هم به صورت محلول‌پاشی بعد از كاشت به محصول می‌دهیم.

علف‌های هرز و كنترل آنها:

از جمله علف‌های هرز مهم ذرت، شامل اویاسلام، تاج خروس، هفت‌بند، قیاق، چایر، مرغ و ... است كه قیاق از همه مهم‌تر است و نحوه كنترل آنها به این صورت است كه از علف‌كش ارادیكان قبل از كاشت سپس توسط دیسك با خاك مخلوط می‌شود. میزان مصرف آن، 6-4 لیتر در هكتار است و زمان مصرف آن، یك هفته قبل از كاشت است و بیشتر بر روی علف‌های هرز و پهن‌برگ و نازك‌برگ و یكساله موثر می‌باشد و از آترازین 1 كیلوگرم به همراه لاسو 5-3 لیتر با هم مخلوط و قبل از سبز شدن، مصرف می‌شود.

 

برداشت گوجه‌فرنگی:

اوایل تیرماه در چند مر حله برداشت می‌شود كه عملكرد آن 40 تا 70 تن در هكتار می‌باشد.
زراعت هندوانه:

هندوانه گیاهی واش (علفی)، یك ساله، خزنده و بومی آفریقاست كه مانند سایر سبزی‌ها، دارای ارقام متفاوت داخل و خارجی می‌باشد. هندوانه از تیره كدوئیان كه نسبت به یخبندان حساس است و برای رشد و نمو نیاز به روزهای گرم آفتابی دارد. خاك مناسب آن خاك‌های سبك و حاصلخیز است ‌كه طول دوره رشد آن 60 روز است كه مقدار عملكرد آن در هكتار 60 تا 80 تن است. در این گیاه هندوانه‌های كوچك را حذف می‌كنیم تا بقیه بزرگ شوند؛ گل آن زرد است؛ دارای گل های نر و ماده كه بیشتر گل‌ها تلقیح نمی‌شوند، مثل  استون گری.

تاریخ كاشت:

اوایل فروردین‌ماه

ارقام مختلف:

ارقام مختلف هندوانه شامل چارلتون‌گری (راه‌راه)، هندوانه شوگربیبی، دیكسی كویین، فرناكس، پیلیان بلاك كه ارقام خارجی هستند و چند رقم ایرانی كه شامل قرق، شریف‌آباد، محبوبی و پوست سفید همدان.

میزان مصرف بذر:

1 كیلو در هكتار

نحوه كاشت:

هندوانه را معمولا با دست می‌كارند، با عرض پشته 3 متر و فاصله بوته 30 سانتیمتر. به این صورت است كه بذرها را به مدت 24 ساعت گندزدایی و در آب خیس می‌كنند، در حفره‌هایی به عمق 3-2 سانتیمتر  به تعداد 2 تا 3 بذر قرار می‌دهیم و بعد از آنكه 4 تا 6 برگی‌شدن قویترین را نگه داشته و بقیه را قطع می‌كنیم و وجین‌كردن، سله‌شكنی و كودریزی از عوامل مهم به ثمر رسیدن گیاه است.

آماده كردن زمین:

ابتدا زمین را شخم می‌زنیم و بعد 5 تا 6 دیسك و بعد زمین را فاروئر می‌زنند.

میزان مصرف كود:

كود حیوانی پوسیده، اگر زمین ضعیف باشد به میزان 10 تا 15 تن و از كودهای شیمیایی به صورت فسفات 150 كیلوگرم و پتاس 100 كیلوگرم در هكتار  قبل از كاشت و 100 كیلوگرم ازت برای هر هكتار، در دو مرحله بصورت سرك استفاده می‌شود.

علف‌های هرز و كنترل آنها:

علف‌های هرز هندوانه شامل گاوپنبه، شلمی، فالاریس، چچم و اویاسلام است كه نحوه كنترل آنها بیشتر تیشه است كه با استفاده آن، علف‌های هرز را  از بین می‌برند و قبل از كاشت، از علف‌كش‌های ترفلان و گراماكسون است.

بیماری‌ها و مبارزه با آنها:

بیماری‌های هندوانه خیلی كم است، بیشتر بیماری‌های برگی است،‌ مثل سوختگی كه با كود كلسیم قابل مبارزه است. البته بیماری‌های بوته‌میری هم است و بیماری قارچی كه با مانكوزب كنترل می‌شود.

آفات و مبارزه با آنها:

هندوانه، آفت خاصی نمی‌گیرد، ولی از آفات مهم آن، شته و تریپس است. البته هلیونتیس هم است كه نحوه مبارزه با آنها با استفاده از سموم دانتیل، اكاتین و سوین است.

نحوه آبیاری هندوانه:

آب خیلی كمی می‌خواهد، یك نوبت و دو نوبت كه بیشترین آب اوایل جوانه‌زنی را هوا تعیین می‌كند. دوره آبیاری بستگی به آب و هوا دارد.

گزارش کاراموزی مالیات بر ارزش افزوده،تاریخچه مالیات اصلاح قانون در 38 صفحه ورد قابل ویرایش

تاریخچه مالیات:


ایرانیان از زمان هخامنشیان برای دریافت مالیات و امور مالی کشور دفاتر و سازمانهای  مرتبی داشتند . در زمان ساسانیان  اخذ مالیات صورت کاملتری داشت و سه نوع مالیات به نامهای اراضی ، سر شماری و سرانه در یافت می شد . پس از ظهور اسلام و در زمان حجاج بن یوسف ثقفی دفاتر مالیاتی از فارسی به عربی برگردانیده شد اما در دوره سلجوقی با دستور عبدلملک کندری ، وزیر طغرل . دفاتر مالیاتی مجدداً به فارسی نگارش یافت .

وزیر مالیه ، قبل از مشروطیت مامور شخص پادشاه بود و شاه تمام درآمد ها و عواید کشور را در اختیار داشت ووزیر مالیه بودجه کشور را تنظیم میکرد ودر مرکز هر استان مستوفی مسئول  الملک می گفتند که لقب وزیر مالیه بود .

یکی از درآمد های وصولی در زمان قاجار از تیول داری میشد و تیول داران کسانی بودند که زمینهای دولی در اختیار آنها قرار میگرفت و با کمک کشاورزان از زمین بهره برداری  میکردند وسالیانه مبلغی را بابت تیول داری به شاه میپرداختند . هزینه های دربار ، جنگلها و مقرری ها از این محل تامین میشد .در زمان امیر کبیر اصلاح گر بزرگ ، بسیاری از این مقرری ها قطع ووصول مالیات که در آن زمان خراج نام داشت ،ضابطه مند شد اما با کشته شدن امیر کبیر روند اصلاحات متوقف ووضع به شکل سابق برگشت . پس از پیروزی انقلاب مشروطه در سال 1285 ، اولین کابینه قانونی تشکیل و ناصر الملک به عنوان نخستین وزیر مالیه از مجلس شورای ملی رای اعتماد گرفت و به دستور او محل کنونی رادیو تهران که محل اداره گمرک بود ، به وزارت مالیه اختصاص یافت . در سال 1289 ادارات هفتگانه مالیه تصویب و تشکیل شد . مهمترین ادارات در آن زمان خزانه داری کل ، گمرک ووصول عایدات بود . پس از مدتی محل وزارت مالیه به پارک اتابک ، محل کنونی سفارت شوروی سابق انتقال یافت .

در سال 1294وزارت مالیه به نه اداره تقسیم شد که عبارت بودند از دایره وزارتی ، تشخیص عایدات و خالصه جات و مسکوکات ، خزانه داری کل و دیون عمومی و وضایف ، گمرکات ، محاکمات مالیه ، کمیسیون تطبیق حوالجات ، پرسنل و ملزومات و مجلس مشاور عالب برای محاکمات اداری .

از سال 1300 به بعد دگرگونی های زیادی در وزارت مالیه رخ داد ، از جمله این که حدود چهل شرکت دولتی تاسیس و بعداً منحل گردیدند وشازمان به دو قسمت مالی و اقتصادی تقسیم و به وسیله دو معاون و هفت مدیر اداره می شد .

 در سال 1329 سازمان وزارت دارایی با تقلیل ادارات به تصویب رسید .

حال:

 با وقوع انقلاب اسلامی ساختار وزارت امور اقتصادی و دارایی دچار تغییرات چندانی نشد و وصول درآمد های مالیاتی همچنان از وظایف این وزارتخانه بود . تا اینکه در چارچوب اهداف برنتمه سوم توسعه اقتصادی ، طرح ساماندهی اقتصادی و سیاستهای دولت در زمینه اصلاح ساختار اقتصادی به عهده این وزارتخانه گذاشته شد . از مهمترین اقداماتد این وزارتخانه اصلاح نظام مالیاتی بود که شامل :1- تشکیل سازمان امور مالیاتی 2- اصلاح قانون مالیاتی مستقیم 3- روز آمد کردن نظام مالیاتی کشور .

تشکیل سازمان امور مالیاتی

سازمان امور مالیاتی کشور به موجب ماده 59 قانون برنامه سوم ، در سال 1380 تشکیل و نمودار تشکیلاتی آن در بخش ستاد سازمان در اوئل سال 81 و تشکیلات ادارات کل امور مالیاتی استانها در اوائل سال جاری به تایید سازمان مدیریت و برنامه ریزی رسید .

با تشکیل سازمان امور مالیاتی ، بودجه این سازمان از وزارت امور اقتصادی و دارایی تفکیک شد و در حال حاضر با خرید ساختمان جدید در حال انتزاع نهایی از وزارت امور اقتصادی و دارایی است ودر هم با انتصاب مدیران کل امور مالیاتی ، تشکیل ادارات کل مالیاتی در حال استقرار است .

اصلاح قانون مالیاتی مستقیم :

همزمان با ایجاد سازمان امور مالیاتی قانون مالیاتی مستقیم نیز اصلاح شد . نرخ مالیاتی در قانون قبلی به 54 درصد میرسد که گاهی با عوارض دیگر برای شرکتها وواحدهای تولیدی این نرخ به رقم 67درصد هم میرسد ، با اصلاح قانون مالیاتی مستقیم حداکثر نرخ مالیاتی برای درآمد اشخاص حقیقی 35 درصد میباشد و برای اشخاص حقوقی این نرخ ، ثابت و25 درصد میباشد که این موضوع مهم گذشته از آنکه باعث تشویق سرمایه گذاری و تولید کنندگان میشود بسیاری از زمینه های بروز فساد اداری را نیز مسدود میکند . به علاوه هزینه های تمام شده تولید کالاها هم به نحو قابل ملاحضه ای کاهش میابد .

متن اولیه پیشنهادی اصلاحیه قانون مالیاتی مستقیمدر اواخر دوره اول دارایی دولت آقای خاتمی تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارایه شده بود که پس از شروع دوره دوم ریاست جمهوری وانتصاب آقای طهماسب مضاهری به وزارت امور اقتصادی ودارایی وتصدی ریاست کل سازمان امور مالیاتی کشور از سوی آقای خجسته ،تغییراتی کلی در متن پیشنهادی اعمال گردید که یکی از آنها تعیین نرخ ثابت مالیات بردرآمد فعالیتهای اقتصادی بود . همچنین در قانون جدید مالیاتیی از قبیل مالیات بر بر اراضی بایر و مالیات جمع درآمد مالیات مستغلات مسکونی خالی لغو شد و نرخ مالیات حق واگذاری ،فقط به میزان 2درصد تعیین شد. به علاوه مالیات برارث نیز دارای نرخ کمتر و معافیت بیشتری شد و مالیات نقل و انتقال نیز به مقدار ثابت ، معادل 5درصد ارزش معاملاتی تعیین گردید . برای واحدهای نوساز که برای اولین بار به فروش میرسد (مالیات بساز و بفروش)هم به میزان 10درصد ارزش معاملاتی اعیان واحد فروش رفته مالیات تعیین شد.

هدف از اصلاح قانون مالیاتها تشویق مودیان به خود اضهاری ،اضهار صحیح درآمد مشمول مالیات ،جلوگیری از فرار مالیاتی وممانعت از داشتن حسلبها ی دوگانه است .

 

لغو معافیتهای مالیاتی نهاد ها وارگانها :

با هدف رفع تبعیض در عرصه اقتصاد و فراهم کردن شرایط برابر برای تولید کنندگان و شفاف سازی منابع درآمدی دولت ، قانون لغو معافیتهای مالیاتی نهادها وارگانها به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و این امور مورد موافقت مقام معظم رهبری نیز قرارگرفت .

تجمع عوارض :

برای یکسان سازی مراجع وصول مالیات ،شفاف سازی هزینه های تولید ، کاهش دغدغه تولید کنندگان قانون تجمع عوارض 16/11/1381 به وزارت امور و دارایی ابلاغ وبرای اجرایی کردن آن اقدامات وسیعی با کمیته های خاص تشکیل شد و باهمکاری وزارتخانه های دیگر از قبیل وزارت صنایع وزارت بازرگانی و وزارت کشور فهرست کالاهایی که به صورت نهایی مورد استفاده قرارمیگیررند تهیه شد و سازمان امور مالیاتی کشور برای ابلاغ آن به واحد تابعه اقدام کرد بر اساس قانون تجمع عوارض بسیاری از عوارض متعدد که تولید کنندگان کالا موظف به پرداخت آن بودند حذف شد و تولید کنندگان کالاهای که مشمول این قانون میشوند تنها عوارض و مالیات را به حساب وزارت کشور و سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت میکنند و این امر به شفاف سازی و منابع درآمدی دولت و سهولت وصول مالیات کمک زیادی میکند . در حال حاضر 123 قلم کالا مشمول این قانون شدهاند که تولید کنندگان آنها موظفند 2درصد مالیات ویک درصد عوارض بابت آنها پرداخت کنند.



باب اول – اشخاص مشمول مالیات

طبق ماده 1 – اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات میباشند :

1-    کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا  املاک خود در ایران طبق مقررات باب دوم

2-    هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمد هایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل مینمایند .

3-    هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه در آمد هایی که در ایران تحصیل میکنند .

4-    هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمد ی که درایران یا خارج از ایران تحصیل میکنند.

5-    هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقوقی یا حقیقی )نسبت به درآمد هایی که در ایران تحصیل مینمایند و همچنین نسبت به درآمد که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها میگردد)از ایران تحصیل میکند.

طبق ماده 2 : اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات های موضوع این قانون نیستند

1-    وزارتخانه ها و موسسات دولتی

2-    دستگاههای که بودجه آنها به وسیله دولت تامین میشود .

3-    شهرداری ها

 

باب دوم :حق تمر

طبق ماده 44- از هر برگ چک که از طرف بانکها چاپ شود ،در موقع چاپ (200) ریال حق تمبر اخذ میشود .

طبق ماده 45 :از برات ،فته طلب (سفته) ونظایر آنها نسبت به مبلغ آنها سه در هزار حق تمبر اخذ میشود .

تبصره :حق تمبر مقرر در این ماده بابت کمتر از هزار ریال، معادل حق تمبر هزار ریال خواهد بود .

طبق ماده 46 :از بارنامه های دریایی ،هوایی واوراق بیمه مال التجاره پنج هزار ریال(5000) و بارنامه زمینی و صورت وضعیت مسافری یک هزار ریال(1000) حق تمبر دریافت خواهد شد.

تبصره : از اوراق و مدارک زیر به شرح مقرر در این تبصره حق تمبر اخذ میشود:

1-از کارت معافیت هر یک از مشمولان که به انحای مختلف از انجام دادن خدمت وظیفه معاف میشوند،بابت صدور کارت معافیت مذکور مبلغ ده هزار( 10000)ریال.

2- از هر گونه گواهینامه رانندگی بین المللی مبلغ پنجاه هزار ریال

3-از هر پلاک ترانزیت انواع خودرو و همچنین از شماره گذاری هر وسیله نقلیه که به صورت موقت وارد کشور میشود مبلغ(200000ریال

4-از گواهینامه رانندگی خودرو به ازای هر سال مدت اعتبار مبلغ 1000)ریال

5-از کارنامه و گواهینامه دانش آموزان ابتدایی ،راهنمایی و متوسطه مبلغ (1000ریال)

6-از داشنامه و گواهی دانشنامه کاردانی ،کارشناسی ،کارشناسی ارشد ،دکترا و بالاتر مبلغ( 10000ریال) .

7-از گواهی ارزش تحصیلی دوره های ابتدایی ،راهنمایی و متوسطه خارجی مبلغ (20000ریال)

8-از گواهی ارزش تحصیلی دورههای فنی و حرفه ای و دانشگاهی خارجی مبلغ (50000ریال)

9-از پروانه مامایی یا مدرک تحصیلی دوره کاردانی و دندانپزشکی تجربی مبلغ(20000ریال)

10از پروانه مشاغل پزشکی ،دندانپزشکی ،پیراپزشکی و داروسازی مبلغ(100000ریال)

11-از پروانه تاسیس ،کارت شناسایی واحد های تولیدی و صنعتی ،کارت بازرگانی،پروانهوکالت وکارشناسی وسایر پروانهکسب وکار ،بابت صدور مبلغ(100000ریال) وبابت تجدید آنها مبلغ(50000ریال)

تکالیف و مسئولیتهای اشخاص و موسسات و سازمانها

طبق ماده 49:درصورتیز که اسناد مشمول حق تمبر موضوع مواداین قانون در ایران صادر شده باشد صادر کنندگان باید تمبر مقرر را روی آنها الصاق و ابطال نمایند وهر گاه اسناد مذکور در خارج از کشور صادر شده باشد اولین شخصی که اسناد مزبور را متصرف میشود باید قبل ازهر نوع امضااعم از ظهر نویسی یا معاملع یا قبولی یا پرداخت به ترتیب فوق عمل نماید و در هر صورت کلیه موسسات یا اشخاصی که در ایران اسناد مذکور را معامله یا دریافت یا تادیه مینمایند متضامناًمسئول پرداخت حقوق مقرر خواهد بود .

طبق ماده 50:  وزارت امور اقتصادی و دارایی مجاز  است سفته وبرات و بارنامه و اوراق دیگر مشمول حق تمبر را چاپ ودر دسترس متقاضیان بگذارد . وزارت امور اقتصادی و دارایی میتواند در مواردی که متقاضی بداند به جای الصاق و ابطال تمبر به دریافت حق تمبر در اقبال قبض مالیات اکتفا نماید .

طبق ماده 51 در صورت تخلف از مقررات این فصل ،متخلف علاوه بر اصل حق تمبر ،معادل دو برابر آن جریمه خواهد شد.

باب چهارم

مالیات بردرآمد مشاغل

طبق ماده 93: درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل های این قانون در ایران تحصیل کند در ایران پس از کسر معافیت های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل میباشد .

تبصره :در آمد شرکتها ی مدنی (اعم از اختیاری یا قهری )و همچنین درآمد های ناشی از فعالیتهای مضاربه در صورتی که عامل (مضارب)یا صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد تابع مقررات این فصل میباشد.

طبق تبصره 2 ماده 186

به سازمان امور مالیاتی کشور اجازه داده میشود مبلغی معادل یک در هزار درآمد مشمول مالیات قطعی شده صاحبان درآمدمشاغل را وصول ودر حساب مخصوص در خزانه نگهداری نمود تتا درحدود اعتبارات مصوب بودجه سالانه به تشکیل های صنفی و مجامع حرفه ای که در امر تشخیص ووصول مالیات همکاری مینمایند پرداخت نماید.

وجوه پرداختی به استناد این ماده از شمول مالیات و کلیه مقررات مغایر مستثنی است .

ماخذ محاسبه درآمد مشمول مالیات مشاغل

طبق ماده 94 درآمد مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمد های آنان که مشمول فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه ها و استهلاک مربوط طبق مقررات فصل هزینه های قابل قبول و استهلاک (ماده 148این قانون)

معافیت مالیاتی درآمد مشاغل 

طبق ماده 101:درآمد سالیانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهار نامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کردهاند تا میزان معافیت موضوع ماده 84این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد برآن به نرخ های مذکور در ماده 131 این قانون به عملکرد سال 1382 به بعد جاری است .

تبصره :در مشارکت های مدنی اعم از اختیاری و قهری شرکا حداکثر از دو معافیت استفاده خواهد کرد و مبلغ معافیت به طور مساوی بین آنان تقسیم و باقی مانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود . شرکای که با هم رابطه زوجیت دارند از لحاظ استفاده از معافیت در حکم یک شریک تلقی و معافیت مقرر به زوج اعطا  مکیگردد. در صورت فوت احد از شرکا وراث وی به عنوان قائم مقام از معافیت مالیاتی سهم متوفی در مشارکت بشرح فوق استفاده نموده واین معافیت بطور مساوی بین آنان تقسیم واز درآمد سهم هرکدام خواهد شد .

طبق ماده 137:هزینه های درمانی پرداختی هرمودی بابت معالجه خود یا همسر و اولاد و پدرومادر وبرادر و خواهر تحت تکفل در یک سالمالیاتی به شرط این که اگر دریافت کنندوجه موسسهدرمانی یا پزشک مقیم ایران باشد ودریافت وجه راگواهی نماید وچنانچه به تائید وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی به علت فقدان امکانات لازم معالجه در خارج از ایران صورت گرفته است پرداخت هزینه مزبور به گواهی مقامات رسمی دولت جمهوری اسلامی در کشور محل یا وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی رسیده باشد،همچنین حق بیمه پرداختنی هرشخص حقیقی به موسسات بیمه ایرانی بابت بیمه عمر و بیمه های درمانی ازدرآمد مشمول مالیات مودی کسر میگردد.

در مورد معلولان و بیماران خاص وصعبالعلاج علاوه برهزینه های مذکور هزینه مراقبت وتوانبخشی آنان نیز قابل کسر از درآمد مشمول مالیات معلول یا بیمار یا شخصی که تکفل اوراعهده داراست میباشد.